یوسف القرضاوی، رهبر مذهبی و دانشور اسلامی مصری مقیم قطر، در سن ۹۶ سالگی درگذشت. وب‌سایت رسمی قرضاوی و صفحه او در توییتر روز دوشنبه، ۲۶ سپتامبر (۴ مهر)، این خبر را اعلام کردند.

القرضاوی از شناخته‌شده‌ترین روحانیون سنی در سراسر جهان اسلام بود و او را از رهبران معنوی جریان اخوان‌المسلمین می‌دانند. او رئیس سازمانی به نام «اتحادیه بین‌المللی علمای مسلمان» بود که نفوذی گسترده در سراسر جهان عرب و کشورهای مسلمان داشت. القرضاوی در دهه‌های اخیر با استفاده از فناوری‌‌های عصر جدید پیامش را به‌طور وسیع پخش می‌کرد و او را می‌توان از اولین واعظان مذهبی دانست که از عصر اطلاعات بهره گرفتند. 

القرضاوی را خیلی‌ها نوعی «روحانی تلویزیونی»‌ می‌شناختند. او در تلویزیون الجزیره عربی برنامه‌ای مذهبی به نام «شریعت و زندگی» داشت که در آن به تماس‌های تلفنی بینندگان در سراسر جهان اسلام پاسخ می‌داد و از همه چیز می‌گفت؛ از سیاست جهان و تخاصم اسرائیل و فلسطین تا جنبه‌های زندگی روزمره، و البته حکم‌های مذهبی. این روحانی عصر ارتباطات، در اواخر دهه ۱۹۹۰ در یک مناظره ۱۳۵ دقیقه‌ای با صادق جلال العظم سوری، از مشهورترین‌ چهره‌های مارکسیستی و منتقد اسلام‌گرایی در جهان عرب، شرکت کرد. 

القرضاوی به شدت منتقد دولت عبدالفتاح سیسی در مصر بود و از همان ابتدا که این دولت با کودتای سال ۲۰۱۳ به قدرت رسید، از آن انتقاد کرد. کودتای سیسی، دولت وقت مصر را به ریاست ‌جمهوری محمد مرسی، چهره نزدیک به اخوان‌المسلمین و عضو سابق این جریان، که قرضاوی از مدافعانش بود، سرنگون کرده بود. در پی سرنگونی مرسی، قرضاوی هم دیگر از امکان بازگشت به میهن خود در سال‌های آخر زندگی‌اش برخوردار نشد. او در دادگاه‌های مصر محاکمه شده و حکم اعدام غیابی گرفته بود. 

القرضاوی البته با تبعید آشنا بود. او صرفا در پی انقلاب ۲۰۱۱ و سرنگونی حسنی مبارک بود که امکان بازگشت به مصر یافت و در سال‌های «بهار عربی»، به یکی از چهره‌های پرنفوذ در جریان اخوان‌المسلمین بدل شد. 

قرضاوی به دلیل مواضعی همچون دفاع از حرکات تروریستی و دفاع از قتل همجنس‌گرایان، چهره‌ای جنجالی بود. او در سال ۲۰۱۲ می‌خواست در همایشی در فرانسه شرکت کند، اما دولت این کشور به او ویزا نداد و گفت نمی‌خواهد «واعظان افراطی» وارد خاک فرانسه شوند. چهار سال بعد، دولت بریتانیا هم به او ویزا نداد.

یکی از جنجالی‌ترین حرکات القرضاوی، فتوایی در تایید حملات انتحاری بود که در سال ۲۰۰۱، یعنی میان انتقاضه دوم‌، صادر کرد؛ اقدامی که به نظر می‌رسید با احکام اسلامی علیه خودکشی و نیز با فتواهای متعددی که علیه این حملات صادر شده بود، مغایر باشد. 

روزنامه «تایمز آو اسرائیل» او را این‌گونه به یاد آورد و تیتر زد: «قرضاوی، چهره اخوان‌المسلمین که حامی بمب‌گذاری علیه مردم اسرائیل بود، درگذشت.» این روزنامه عکسی از حضور قرضاوی در نوار غزه در مه ۲۰۱۳ منتشر کرد که در آن، هنگام ورود به این منطقه، با اسماعیل هنیه، رهبر وقت حماس، دیدار می‌کند و هنیه می‌کوشد دستان او را ببوسد. او در جریان این سفر گفته بود: «این سرزمین هرگز سرزمین یهودی نبوده است. فلسطین متعلق به ملت اسلامی عرب است.»

قرضاوی در سال ۲۰۰۴ در گفت‌وگویی با شبکه «بی‌بی‌سی» کشتار زنان و کودکان اسرائیلی در حملات تروریستی را توجیه کرد و گفت: «زنان اسرائیل مثل زنان جامعه ما نیستند، چون زنان اسرائیلی نظامی‌اند… من این نوع عملیات استشهادی را نشانی از عدالت خداوند بزرگ می‌دانم… او از طریق خرد بی‌پایان خود به ضعفا چیزی داده که اقویا ندارند و آن همین قابلیت فلسطینی‌ها است که بدن‌شان را به بمب بدل کنند.»

سازمان حماس که ریشه در اخوان‌المسلمین دارد، در طول سال‌ها رابطه‌ ویژه‌ای با قرضاوی داشت. هنیه، که اکنون رئیس دفتر سیاسی این سازمان فلسطینی است، در واکنش به درگذشت این روحانی از «تاثیر بزرگ» او در «عرصه جهاد، حمایت‌گری و علم»‌ گفت. حتی در خود اسرائیل هم شیخ صفوت فریج، قرضاوی را تحسین کرد و یادش را گرامی داشت. این روحانی رئیس «مجلس شورا»ی شاخه جنوبی «حرکت اسلامی» است، یعنی همان حزب تحت رهبری منصور عباس که امروز بخشی از دولت اسرائیل است. 

شیخ فریج گفت: «القرضاوی عمرش را صرف دفاع از اسلام و مسلمین کرد.» او ابراز امیدواری کرد که قرضاوی در آخرت پاداش بگیرد. 

قرضاوی در اواخر عمر خود فتوایش را در مورد حمله‌های انتحاری پس گرفت. او در سال ۲۰۱۶ گفت که فلسطینی‌ها حالا «ظرفیت‌های دیگری» برای دفاع از خود دارند و می‌توانند از حملات راکتی استفاده کنند، و به همین دلیل حملات انتحاری دیگر مجاز نیستند. 

حسن حسن، روزنامه‌نگار سوری و سردبیر مجله مطرح «نیولاینز» آمریکا، در مقاله‌ای در  این مجله، القرضاوی را از «نمادین‌ترین روحانیون اسلام» خواند و گفت: «در غرب اغلب از او بد می‌گفتند، اما برخی‌ها در جهان اسلام او را فردی معتدل می‌دانستند.»

حسن یادآوری کرد که فتوای سال ۲۰۰۱ قرضاوی راجع به حملات انتحاری، باعث شده حرکتی که تا پیش از آن حاشیه‌ای بود، فراگیرتر شود. اما در ضمن یادآوری کرد که برخی از فتواهای او هنجارهای اجتماعی محافظه‌کارانه و ارزش‌های بنیادگرایان را زیر سوال بردند. قرضاوی مثلا ختنه زنان را ممنوع کرد و حکم به مجاز بودن مدارس مختلط دختران و پسران داد.

بیش از ۱۰۰ کتاب از نوشته‌های قرضاوی درباره اسلام و قانون شریعت برجای مانده است. یکی از معروف‌ترین آثار او کتاب «الحلال و الحرام فی‌الاسلام» است.